Organische stof meten en voorspellen

"Dweilen met de kraan open" Dat is de realistische schets die Gera van Os geeft over de koolstofkringloop en de koolstofvastlegging in de bodem. Van Os is lector Duurzaam bodembeheer bij de Aeres Hogeschool in Dronten. Zij heeft meermaals getoond een goed inzicht te hebben in bodemprocessen en kan daar een heel genuanceerd verhaal over vertellen. Van Os is als lector opdrachtgever van de toetsing van een koolstof-monitoringstool in de vollegrondsgroenteteelt door studenten. In een workshop over de Praktijktool BodemCoolstof schetste Joost Cruijsen, onderzoeker bij Wageningen UR, de context en aanleiding voor de ontwikkeling van deze tool vanuit het programma Slim Landgebruik.

Kringloop

De koolstofkringloop is kort en overzichtelijk: planten nemen CO2 op uit de lucht en verwerken deze in de fotosynthese tot suikers, cellulose en andere koolstofverbindingen waaruit planten zijn opgebouwd. Afgestorven plantenresten worden door het bodemleven afgebroken, waarbij een groot deel van de koolstof weer als CO2 de lucht in gaat. Een deel van de koolstof wordt door het bodemleven gebruikt om van te groeien en als het bodemleven afsterft wordt ook dit verteerd. Uiteindelijk blijft slechts een klein, moeilijk afbreekbaar deel van de organische stof voor langere duur in de bodem achter. Daarmee dient aanvoer van organische stof vooral als brandstof voor de bodemprocessen, maar is het 'dweilen met de kraan open' als je permanente vastlegging van koolstof nastreeft, aldus Van Os. Toch is het geleidelijk opbouwen van organische stof mogelijk en dat dient een tweeledig doel. Landbouwkundig zorgt organische stof onder andere voor buffering van voedingsstoffen en water en klimatologisch leidt koolstof die is vastgelegd in organische stof niet tot een broeikaseffect.

Onnauwkeurig

Als je het bouwplan en bodembeheer aanpast om het organische stofgehalte te verhogen, dan wil je ook graag weten of het resultaat de moeite loont. Echter, legt Van Os uit, de bemonstering en analysemethoden van organische stof in de bodem kennen een relatief grote onnauwkeurigheid. De gemeten laboratoriumuitslagen kunnen plus of min 0,4% afwijken van het werkelijke organisch stofgehalte. Gezien het feit dat opbouw van organische stof in de bodem een proces is van tientallen jaren (1% in 10-20 jaar), is het sturen op laboratorium uitslagen nauwelijks mogelijk.

CO2 vastleggen

Toch moeten we aan de slag. In het Klimaatakkoord is afgesproken dat vanaf 2030 de grondgebonden landbouw in Nederland 0,5 megaton CO2 per jaar moet vastleggen in de bodem. De trage opbouw en de onnauwkeurige meetmethoden maken dat echter niet makkelijk. Daarom is een onderzoeksprogramma opgestart, Slim Landgebruik, om kennis te bieden die de extra vastlegging in de landbouwbodems kan ondersteunen. Zo is er bijvoorbeeld een online tool ontwikkeld, waarmee het effect van teeltmaatregelen op het organische stofgehalte in de bodem kan worden berekend. In de tool, genaamd Praktijktool BodemCoolstof, worden publieke bedrijfsgegevens automatisch ingeladen (vanuit RVO en Farmmaps) en is het mogelijk om naar eigen keuze teelthandelingen in te voeren. De tool berekent de verandering van het organische stofgehalte over langere tijd en laat dit in een overzichtelijk plaatje zien. Hiermee kan je lange termijn scenario's vergelijken, met verschillende combinaties van teeltmaatregelen die interessant zijn voor je eigen situatie.

Testen

De Praktijktool BodemCoolstof is in eerste instantie ontwikkeld voor de akkerbouw en veehouderij. Studenten van Aeres Hogeschool hebben de tool onlangs getest bij een aantal vollegrondsgroentebedrijven en toegelicht in een workshop, als onderdeel van het programma Biodivers Perspectief. Ze zijn bij de telers op bezoek geweest en hebben gegevens opgehaald om de berekeningen te kunnen maken. De deelnemende telers en studenten hebben geconstateerd dat Praktijktool BodemCoolstof nog wel een flink aantal aanpassingen nodig heeft om te kunnen functioneren voor de vollegrondsgroenteteelt. Zo biedt de tool alleen de mogelijkheid om een enkele teelt per jaar in te voeren; meerdere hoofdteelten per jaar zijn nog niet mogelijk. Ook is de tool er vooralsnog niet op ingesteld dat een teler gebruik maakt van een groot aantal wisselende huurpercelen, waarbij het gewas slechts drie maanden op het land staat. De studenten hebben alle opmerkingen verzameld.

Inzicht

Tijdens de Masterclass op 26 april 2022 was het voor de aanwezige ondernemers een ongewone ervaring om voorgelicht te worden over een tool die nog in ontwikkeling is. Het doel van de workshop was dan ook gericht op een demonstratie en het verzamelen van vragen en tips vanuit de praktijk om de tool te kunnen verbeteren. 

Nadat de telers samen met de studenten de tool hadden uitgeprobeerd, kwamen al gauw de tongen los en regende het verbeterpunten. Deze zullen door de onderzoekers worden gebruikt om de tool aan te passen. Het inzicht dat de tool kan geven wordt door de vollegrondsgroentetelers wel gewaardeerd. Ze zien het belang van organische stof en zijn bereid om maatregelen te nemen om het gehalte in de bodem te verhogen. Dat is zowel landbouwkundig effectief als waardevol voor de duurzaamheidscertificering. Zeker in gewassen als bloemkool en broccoli waarin relatief weinig wordt afgevoerd t.o.v. de productie kan een dergelijke tool een mooi inzicht geven in de duurzaamheid van de teelten. Daar is nog wel het een en ander aan onderzoek voor nodig. Voor de sector zou het functioneel zijn als de tool ook een berekening kan maken op bedrijfsniveau (met wisselende percelen) en op regioniveau (verzameling percelen die rouleren onder diverse gebruikers). 

De masterclass van Gera van Os en de Aeres-studenten hebben inzicht gegeven in de opgave waar we voor staan. De uitkomst van de workshop illustreert hoe belangrijk het is om telers te betrekken bij het onderzoek en de ontwikkeling van praktijktools. De avond werd dan ook afgesloten met een luid en duidelijk 'wordt vervolgd'. Volgend jaar willen we weer een masterclass organiseren met een verbeterde versie van de tool.

Biodivers perspectief
Het programma Biodivers Perspectief creëert een inspirerende en stimulerende leeromgeving voor studenten, docenten, ondernemers en alle andere partijen voor wie natuurinclusief leren belangrijk is. Info: www.biodiversperspectief.nl

Vollegrondsgroente.net is het demoleerbedrijf vollegrondsgroente in het programma Biodivers Perspectief.

Slim landgebruik
Slim Landgebruik heeft als doel het leveren van de benodigde kennis om te komen tot een additionele vastlegging van 0,5 Mton CO2-eq per jaar aan de Nederlandse minerale landbouwbodems in aanloop naar en vanaf 2030. De praktijktool BodemCoolstof is één van de projecten van Slim Landgebruik.

Praktijktool BodemCoolstof
De Praktijktool BodemCoolstof is gratis te gebruiken via https://farmmaps.eu/nl/ (U dient eerst een gratis account aan te maken).

De handleiding van de bodemcoolstofstool vindt u op de website van Slim Landgebruik.